Mỗi năm, Việt Nam phải đối phó với hơn 700.000 ca suy dinh dưỡng cấp tính, với 90% trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính nặng không được điều trị. Trong đó, suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor) là một kiểu hình rất nổi bật của tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính này. Hội chứng suy dinh dưỡng thể Kwashiorkor có thể để lại di chứng tật nguyền và đe dọa tính mạng của trẻ nếu không được điều trị kịp thời. Vậy, suy dinh dưỡng Kwashiorkor là gì? Đâu là cách ngăn ngừa và điều trị tình trạng rối loạn dinh dưỡng này? Hãy cùng Nutrihome khám phá ngay trong bài viết sau
Suy dinh dưỡng thể phù thường rất khó nhận biết được bằng mắt thường bởi nhìn bề ngoài bé trông rất khỏe mạnh
Suy dinh dưỡng thể phù Kwashiorkor là gì?
Suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor) là một hội chứng rối loạn dinh dưỡng khiến cơ thể bị tích nước, dẫn đến phù nề ở nhiều bộ phận trong và ngoài cơ thể.
Ở bệnh nhân mắc bệnh suy dinh dưỡng thể phù, màng tế bào thường xuyên bị rò rỉ, gây ra sự thất thoát hoặc tràn dịch chất lỏng nội mạch cùng protein, dẫn đến phù nề (sưng) ở nhiều bộ phận khác nhau trên cơ thể.
Bên cạnh suy dinh dưỡng thể teo đét (Marasmus) thì suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor) là một kiểu hình hiếm gặp của hội chứng suy dinh dưỡng Protein-Năng lượng (còn gọi là hội chứng suy dinh dưỡng cấp tính) tại Việt Nam.
Nói cách khác, tình trạng suy dinh dưỡng thể Kwashiorkor tại Việt Nam ít phổ biến hơn rất nhiều so với thể teo đét. Hơn nữa, trẻ em mắc chứng suy dinh dưỡng thể phù thường có thân hình to hơn trẻ em suy dinh dưỡng thông thường. Vì thế, các triệu chứng cận lâm sàng ban đầu để phát hiện bệnh suy dinh dưỡng thể phù thường rất khó được phát hiện.
Suy dinh dưỡng thể phù kéo dài khiến bàn chân của trẻ sưng húp, làn da nhợt nhạt và loang lổ vì các nốt ban đã bong tróc
Nguyên nhân của suy dinh dưỡng thể phù ở trẻ
Một chế độ ăn thiếu protein (chất đạm) được xem là nguyên nhân chính của hội chứng suy dinh dưỡng thể phù ở trẻ. Cụ thể:
- Trong cơ thể con người, mỗi tế bào đều cần protein để chúng có thể tự sửa chữa và sản sinh ra được các tế bào mới.
- Nếu cơ thể thiếu protein, sự tăng trưởng và các chức năng bình thường của cơ thể sẽ bị ảnh hưởng và chứng suy dinh dưỡng thể phù bắt đầu phát triển.
Vì thế, căn bệnh này có xu hướng chỉ xuất hiện những vùng sâu vùng xa hẻo lánh, ở các quốc gia đói nghèo, lạc hậu – nơi mà nguồn thực phẩm chủ yếu là khoai mỡ, khoai sắn, khoai lang, chuối xanh,…vốn chứa rất ít protein – chẳng hạn như vùng nông thôn Châu Phi cận sa mạc Sahara, vùng Caribe và các bán đảo Thái Bình Dương.
Mặt khác, hội chứng suy dinh dưỡng thể phù còn có thể xảy ra với nhóm trẻ:
- Bị mẹ cắt sữa sớm do phải nhường phần sữa nuôi trẻ nhỏ hơn;
- Trẻ có tiền sử mắc chứng rối loạn suy dinh dưỡng Protein-Năng lượng (PEU) và mắc thêm các bệnh cấp tính như viêm dạ dày, viêm ruột.
Đối tượng của suy dinh dưỡng thể phù
Với những nguyên nhân kể trên, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ trước độ tuổi học đường (từ 1 đến 3 tuổi) chính là nhóm đối tượng chủ yếu mắc chứng suy dinh dưỡng thể phù. Nguyên nhân là bởi đây là độ tuổi mà trẻ đang phát triển nhanh, có nhu cầu dinh dưỡng cao nên cực kỳ nhạy cảm với các vấn đề về thiếu hụt protein trong chế độ ăn hàng ngày.
Biểu hiện của suy dinh dưỡng thể phù
Theo Sở Y Tế tỉnh Nam Định trực thuộc Bộ Y Tế, dấu hiệu nhận biết chứng suy dinh dưỡng thể phù ở trẻ gồm:
- Phù nề bắt đầu từ mắt cá chân, bàn chân, sau đó lan rộng đến bụng và toàn thân.
- Khu vực bị phù nề có làn da nhợt nhạt, tái vàng hoặc trắng mềm, ấn vào thấy lõm, cảm giác mọng nước.
- Ở những vùng không bị phù nề, làn da trông cực kỳ hốc hác.
- Tóc chuyển sang màu vàng nâu (giống cháy nắng).
- Vùng da tại từ chi, bẹn, mông thường nổi nốt ban đỏ. Sau một thời gian, các nốt ban chuyển sang màu thâm đen rồi bong ra, khiến da loang lổ, dễ nhiễm trùng.
- Trẻ bị rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy) hoặc bị viêm phổi.
Suy dinh dưỡng thể phù khiến bụng trẻ tích nước, sưng to lên, khiến trẻ tưởng như rất khỏe mạnh dù đang bị thiếu vi chất nghiêm trọng
Các biến chứng của Suy dinh dưỡng thể phù
Theo Viện dinh dưỡng Quốc gia, suy dinh dưỡng thể phù ở trẻ thường kéo theo tình trạng thiếu vitamin A, thiếu máu do thiếu sắt, suy giảm hệ miễn dịch khiến trẻ dễ nhiễm trùng, nhiễm khuẩn từ vừa đến nặng (ví dụ như viêm phổi, viêm dạ dày ruột, viêm tai giữa, nhiễm trùng đường tiết niệu, nhiễm trùng đường huyết).
Chưa dừng lại ở đó, tình trạng nhiễm trùng khiến bạch cầu trong máu phóng thích nhiều kháng thể cytokine, khiến trẻ chán ăn, làm trầm trọng thêm tình trạng teo cơ, làm giảm đáng kể nồng độ albumin – một protein phụ trách việc giữ nước ổn định trong máu, ngăn chặn tình trạng phù nề.
Do đó, việc mắc các bệnh cấp tính bên cạnh chứng suy dinh dưỡng thể phù sẽ tạo thành một vòng lặp luẩn quẩn, khiến trẻ không tăng cân, chậm lớn hoặc phát triển bình thường nhưng bị còi cọc trong suốt quãng đời còn lại.
Nếu tình trạng thiếu hụt protein tiếp tục kéo dài, trẻ có thể bị hôn mê, suy đa tạng, gây khuyết tật vĩnh viễn về thể chất và tinh thần hay thậm chí đe dọa đến tính mạng. Không riêng gì trẻ suy dinh dưỡng thể phù, nguy cơ tử vong của trẻ mắc bệnh suy dinh dưỡng nói chung cao gấp từ 5 – 20 lần so với trẻ em khỏe mạnh bình thường.
Các biện pháp chẩn đoán Suy dinh dưỡng thể phù
Gan và thận là hai cơ quan đầu tiên bị ảnh hưởng khi trẻ mắc chứng suy dinh dưỡng thể phù. Do đó, khi nghi ngờ trẻ mắc căn bệnh này:
- Bác sĩ sẽ tiến hành tầm soát gan và thận bằng các công nghệ chẩn đoán hình ảnh hiện đại (siêu âm, X-Quang hoặc MRI).
- Tiếp theo, bác sĩ có thể tiến hành đo hàm lượng protein, khoáng chất (kali, natr), urê, creatine và lượng đường huyết của trẻ thông qua các xét nghiệm chẩn đoán máu và phân tích nước tiểu.
Các biện pháp điều trị Suy dinh dưỡng thể phù
Hầu hết những trẻ em bị ảnh hưởng bởi chứng suy dinh dưỡng thể phù đều có thể hồi phục hoàn toàn nếu được điều trị sớm bằng cách tăng cường thêm năng lượng (calo) và lượng đạm (protein) vào chế độ ăn uống hàng ngày.
Trong khoảng thời gian đầu, lượng calo bổ sung vào chế độ dinh dưỡng của trẻ sẽ được tăng dần một cách chậm rãi. Quan trọng, chế độ ăn của trẻ lúc này cần được ưu tiên có nhiều nguồn thực phẩm đa dạng, chứa đủ tất cả các nhóm đại vi chất cơ bản như tinh bột, chất béo và protein; chứ không chỉ tập trung vào việc “bơm” quá nhiều đạm vào bữa ăn của trẻ.
Suy dinh dưỡng thể phù hoàn toàn có thể được điều trị bằng một chế độ ăn cân bằng giữa protein với tinh bột và chất béo
Phòng ngừa Suy dinh dưỡng thể phù
Để phòng ngừa suy dinh dưỡng thể phù, bạn có thể thực hiện các biện pháp sau:
1. Ưu tiêu nuôi con bằng sữa mẹ
Mẹ nên cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, kéo dài ít nhất hai năm và chỉ cho trẻ sử dụng sữa công thức khi gặp tình trạng tắc sữa, khan sữa, không đủ sữa cho bé bú hoặc bị áp xe vú.
Nguyên nhân là bởi sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Hơn tất cả các loại thực phẩm hay sữa công thức trên thị trường, sữa mẹ có nhiều:
- Globulin miễn dịch (IgA): Bảo vệ sức khỏe đường ruột, ngăn ngừa tình trạng nhiễm khuẩn.
- Lysozym: Một loại men tăng cường sức đề kháng có nhiều trong sữa mẹ hơn cả trong sữa bò.
- Lactoferrin: Một loại protein ức chế các vi khuẩn cần sắt để để phát triển.
Đặc biệt, trong vòng:
- 4 ngày đầu tiên sau sinh: Lượng sữa mà mẹ tiết ra là loại sữa non có màu vàng nhạt. Với hàm lượng đạm cao gấp 2 lần sữa mẹ thông thường, sữa non được xem là đại dưỡng chất quý như vàng đối với sự phát triển của trẻ, hỗ trợ ngăn ngừa chứng suy dinh dưỡng thể phù hiệu quả.
- 14 ngày đầu sau khi sinh: Sữa mẹ chứa tới 4000 tế bào bạch cầu trên mỗi ml sữa, giúp trẻ tăng cường tổng hợp IgA, lysozyme và Lactoferrin,…đẩy lùi các tác nhân gây bệnh.
2. Chế độ dinh dưỡng hợp lý
Trong 6 tháng đầu đời, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng toàn diện nhất cho trẻ sơ sinh. Tuy nhiên, từ tháng thứ 6 trở đi, trẻ cần kết hợp thêm ăn dặm (ăn bột) bên cạnh việc bú mẹ để bắt kịp theo nhu cầu dinh dưỡng đang tăng cao.
Theo đó, để ngăn ngừa chứng suy dinh dưỡng thể phù, Viện Dinh dưỡng Quốc Gia khuyến cáo thức ăn dặm cho trẻ cần phải:
Đảm bảo hàm lượng calo phù hợp
Trên mỗi gam thức ăn dặm cho trẻ cần phải chứa tối thiểu 2 calo. Ví dụ, trẻ ăn 50g bột thì hàm lượng calo cần phải đạt tối thiểu là 100 calo.
Nếu thức ăn có quá ít calo, trẻ buộc phải ăn nhiều hơn để đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh. Tuy nhiên, dạ dày của trẻ sơ sinh còn quá nhỏ, chưa kịp thích nghi với một khối lượng thức ăn dặm quá lớn.
Vì thế, mẹ cần kết hợp cả sữa mẹ và ăn dặm để trẻ nhận đủ năng lượng mà không bị quá tải ở dạ dày, giúp ngăn ngừa chứng suy dinh dưỡng cấp tính nói chung và chứng suy dinh dưỡng thể phù nói riêng.
Đảm bảo độ đặc thích hợp
Bột ăn dặm cho trẻ nếu quá nóng thì bột càng loãng và khiến trẻ dễ bỏng, nếu quá nguội thì bột càng sánh đặc. Hơn nữa, chế độ dinh dưỡng cho trẻ nhỏ cần phải chứa từ 35 – 40% năng lượng từ chất béo.
Do đó, khi pha bột ăn dặm cho trẻ, bạn cần để bột nguội rồi trộn vào đó một ít dầu ăn hoặc bột đậu xanh tùy ý. Việc làm này vừa giúp đảm bảo độ keo sệt (độ đặc) của bột, đồng thời vừa giúp làm gia tăng hàm lượng protein và năng lượng trong bột, hỗ trợ ngăn ngừa chứng suy dinh dưỡng thể phù tối ưu.
Đảm bảo thành phần dinh dưỡng
Thay vì chỉ cho trẻ ăn bột, pha chút muối, chút dầu đơn điệu, mẹ cần “tô màu” cho bát ăn dặm của trẻ đa dạng hơn, kết hợp nhiều nguồn thực phẩm chứa đủ các nhóm chất dinh dưỡng như tinh bột, chất béo, chất đạm, chất xơ, vitamin khoáng chất.
Để làm được điều này, mẹ cần thay bột gạo bằng các loại bột đậu, bột ngũ cốc hoặc rau củ quả nghiền, chẳng hạn như bột ăn dặm làm từ khoai tây nghiền, từ bí đỏ hấp nghiền, từ phần thịt của trái bơ….nhằm cung cấp đủ thành phần dinh dưỡng cho trẻ, đẩy lùi chứng bệnh suy dinh dưỡng thể phù nguy hiểm.
Bột ăn dặm xay từ phần thịt của trái bơ cung cấp cho trẻ hàm lượng chất béo và năng lượng cao tương đương sữa mẹ
3. Chế độ sinh hoạt và chăm sóc sức khỏe
Để ngăn ngừa sớm tình trạng suy dinh dưỡng thể phù, bên cạnh việc cho con bú sữa mẹ thường xuyên và đảm bảo chế độ dinh dưỡng, mẹ cần cho trẻ:
- Bổ sung đủ vitamin D, vitamin B9 (acid folic) và sắt cho trẻ theo đúng khuyến cáo của Viện Dinh dưỡng Quốc gia.
- Hưởng ứng 2 đợt bổ sung vitamin A liều cao và tẩy giun định kỳ cho trẻ từ 6 tuổi trở xuống theo phát động từ Bộ Y Tế.
- Sử dụng muối i-ốt và gạo công nghiệp có bổ sung acid folic.
- Ăn thức ăn phong phú để kích thích trẻ ăn ngon miệng,
- Tăng cường các hoạt động thể chất thường xuyên
- Nếu trẻ mắc các bệnh lý về đường tiêu hóa, hãy điều trị các bệnh lý này trước.
- Không lạm dùng kháng sinh trong việc điều trị bệnh.
- Cho khỏe khám sức khỏe và xét nghiệm nồng độ vi chất định kỳ.
Trên đây là tất cả những thông tin bạn cần biết về hội chứng suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor). Tại Việt Nam, suy dinh dưỡng Kwashiorkor tuy không phổ biến nhưng bệnh vẫn luôn sẵn sàng “tấn công” con trẻ nếu bé không được quan tâm đúng mực hay được kiểm tra nồng độ vi chất định kỳ. Để biết thêm thông tin về các chương trình Xét nghiệm vi chất định kỳ giúp bé tầm soát và ngăn ngừa sớm tình trạng suy dinh dưỡng thể phù, bố mẹ hãy cùng bé đến ngay Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng Nutrihome để được thăm khám sớm hoặc gọi số hotline 1900 633 599 để được tư vấn thêm.
